Przyjęło się, że urządzenie fachowo zwane wariografem służy do wykrywania kłamstw. Przeświadczenie takie można uzyskać oglądając filmy, w których w rezultacie wykorzystania wariografu stwierdzone zostaje, że badany podejrzany kłamie. Czy zatem wariograf rzeczywiście służy do wykrywania kłamstw? Otóż nie. 

Jak więc działa urządzenie, które obrosło taką legendą? Wariograf służy jedynie do rejestrowania nieświadomych fizjologicznych reakcji ludzkiego organizmu wywołanych dostarczonym bodźcem zewnętrznym. Typowy wariograf wykonuje cztery pomiary: oddechu (dwa pasy oddechowe mocowane są na klatce piersiowej i przeponie badanego), ciśnienia krwi (badanemu podpina się rękaw podobny do tego wykorzystywanego w celach medycznych) oraz pulsu i potliwości skóry (badanemu zakłada się specjalne czujniki na dłoń). 

Założeniem badania wariograficznego w ramach postępowania karnego jest, że osoba mająca wiedzę na temat określonego zdarzenia silniej zareaguje na bodźce związane z tym zdarzeniem niż osoba, która nie posiada żadnej wiedzy. Ilustracją reakcji będą w tym przypadku zmiany wykresów rejestrowanych przez wariograf pomiarów (tzw. poligram). 

Istnieje wiele rodzajów testów wykorzystywanych przez ekspertów przeprowadzających badania wariograficzne. Najważniejsze, a zarazem wykorzystywane w polskiej praktyce są: testy wiedzy o czynie (GKT z ang. Guilty Knowledge Test) oraz rodzina testów pytań kontrolnych (CQT z ang. Control Question Test).

Celem GKT jest zbadanie wiedzy osoby na temat popełnionego przestępstwa, natomiast zadaniem testów z rodziny CQT jest pomoc w odpowiedzi na pytanie o charakter udziału osoby w zdarzeniu. W związku z powyższym inna jest konstrukcja obu testów, zasady taktyczne wykorzystywane podczas badaniem są jednakże podobne. Przeprowadzenie badań wariograficznych wymaga bowiem odpowiedniego pomieszczenia, które swoim umeblowaniem ani kolorystyką, nie będzie rozpraszało uwagi badanego. Dodatkowo badanie zawsze przeprowadzane jest przez eksperta, którego obowiązkiem jest przygotowanie odpowiednich testów oraz poinstruowanie osoby o przebiegu badania i zasadach podczas niego obowiązujących (takich jak np. zakaz poruszania się). Ponadto osoba musi wiedzieć, że może nie wyrazić zgody na przeprowadzenie testów na wariografie, jako że badanie to jest - zgodnie w polskim kodeksem postępowania karnego - dobrowolne. 

Często stawianym pytaniem w kontekście wariografu jest wiarygodność urządzenia do mierzenia nieświadomych reakcji fizjologicznych organizmu. Otóż, jak pokazują dane opublikowane w raporcie Amerykańskiego Stowarzyszenia Poligraficznego, wiarygodność testów wiedzy o czynie może wynosić nawet do 82%, natomiast najskuteczniejsze z testów pytań kontrolnych mogą osiągać wiarygodność na poziomie ok. 90%.

 autor: Magdalena Tomaszewska