Trudno dziś wyobrazić sobie wymiar sprawiedliwości bez wsparcia ze strony konglomeratu różnorodnych dziedzin nauki. Za każdym niemal dowodem, który pojawia się przed sądem, stoi wyspecjalizowana gałąź wiedzy. Dzięki niej nawet niepozorny strzęp ubrania znaleziony na miejscu zbrodni może doprowadzić śledczych wprost do sprawcy. Kryminalistyka, medycyna sądowa, psychologia kryminalistyczna, informatyka śledcza – to tylko niektóre przykłady nauk sądowych.

Czym są nauki sądowe? Najprościej mówiąc są to wszystkie takie nauki, które mogą okazać się przydatne dla organów ścigania. Wywodzą się z nauk przyrodniczych, inżynierskich i społecznych, które czasem zajmują się zagadnieniami odległymi od świata przestępstw, ale zostały zaadaptowane dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Przykładowo genetyka ogólna to nauka o dziedziczności, ale już genetyka sądowa zajmuje się identyfikowaniem i badaniem profilu genetycznego sprawcy przestępstwa.

Nauk sądowych jest wiele, a każda z nich zajmuje się badaniem innego wycinka rzeczywistości na potrzeby procesu karnego. W przypadku podejrzenia zabójstwa niezbędne jest przeprowadzenie sekcji zwłok przy wykorzystaniu wiedzy z zakresu medycyny sądowej. Ślady ewentualnej trucizny w zwłokach denata wykrywa specjalista z zakresu toksykologii sądowej. Gdy na miejscu przestępstwa zabezpieczono krew, ślinę albo inny materiał biologiczny, to można uzyskać z nich profil DNA potencjalnego sprawcy w toku badań biologicznych. Odciski palców są domeną daktyloskopii. Dzięki analizie śladów krwawych można odtworzyć przebieg zdarzenia i położenie osób, które brały w nim udział. Ujawnienie i identyfikacja śladów obuwia albo opon samochodu w podłożu wymaga zastosowania technik znanych traseologii. Jeżeli na nagraniu z monitoringu utrwalono sylwetkę potencjalnego sprawcy, to badania antropologiczne pomogą to potwierdzić. W przypadku komputerów, telefonów i innych nowoczesnych urządzeń nieodzowne będzie sięgnięcie po pomoc specjalisty z zakresu informatyki śledczej.

Z kolei psycholog sądowy może sporządzić profil nieznanego sprawcy przestępstwa, co ukierunkuje działania śledczych na poszukiwanie konkretnej osoby. Ta pobieżna wyliczanka wciąż nie obejmuje wszystkich nauk sądowych.

Za każdą z tych nauk stoi wykwalifikowana osoba, prowadząca badania w laboratorium kryminalistycznym lub innej placówce. Osoba taka – biegły – bada materiał przekazany jej przez policję i na jego podstawie sporządza opinię (ekspertyzę). Jej wyniki warunkują podjęcie dalszych decyzji procesowych. Jeżeli okaże się, że próbka śliny i ślady obuwia należą do osoby podejrzanej, prokurator przedstawi jej zarzuty, a finalnie sprawa trafi do sądu. Z drugiej jednak strony, jeśli badania odcisków palców wykluczą udział danej osoby w zdarzeniu, to nie zostanie ona postawiona w stan oskarżenia.

W Polsce termin dużo popularniejszy niż nauki sądowe to kryminalistyka, definiowana jako nauka o taktycznych zasadach oraz technicznych metodach i środkach wykrywania przestępstw i ich sprawców. Można powiedzieć, że kryminalistyka jest konglomeratem różnego rodzaju nauk i gałęzi wiedzy, które przystosowuje dla potrzeb organów ścigania.

Ogromną role w propagowaniu kryminalistki ogrywają takie instytucje jak partner projektu Forensic Watch II – Centrum Nauk Sądowych - działający jako jednostka badawcza Uniwersytetu Warszawskiego. Jest to międzywydziałowa jednostka, która prowadzi interdyscyplinarne badania oraz studia z pogranicza psychologii, biologii, chemii, fizyki oraz prawa i kryminalistyki. Od 2008 roku CNS współpracuje z Politechniką Warszawską, rozwijając wspólne badania nad metodami identyfikacji człowieka i przedmiotów na potrzeby postępowań sądowych. W Centrum utworzono Biuro Ekspertyz, które na zlecenie przeprowadza ekspertyzy sądowe, wydaje opinie i udziela porad, m.in. z zakresu identyfikacji sprawców przestępstw i fałszerstw dokumentów. Pozwala na to nowoczesne laboratoriami i najwyższej jakości sprzęt.

autorzy: Anna Winczakiewicz i Jędrzej Kupczyński