Głównym powodem rozpoczęcia działań pod nazwą Forensic Watch były nasilające się w ostatnim czasie sygnały o niskich kompetencjach osób, które w ramach wymiaru sprawiedliwości pełnią funkcję biegłych sądowych. Oczywiście nie oznacza to, że każdy biegły sądowy jest niekompetentny. Przyglądając się jednak z bliska temu zagadnieniu można odnieść wrażenie, że jakość opinii biegłych bardzo często jest dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości niezadowalająca. Ma to swoje bardzo poważne konsekwencje z czego najbardziej dokuczliwe jest przewlekanie się postępowań procesowych. Często dzieje się bowiem tak, że opinię jednego biegłego sąd decyduje się zastąpić inną, bowiem ta poprzednia na niewiele się zdaje. Następna opinia także okazuje się nieprzekonywująca, trwa więc żmudne poszukiwanie kolejnego biegłego, który zająłby się sprawą kompetentnie i profesjonalnie. W ten sposób postępowanie wydłuża się o kolejne miesiące. Nie jest to jednak najpoważniejsza z możliwych konsekwencji działań biegłych sądowych. W najgorszym bowiem razie nierzetelna opinia sądowa może doprowadzić do niesłusznego skazania! Te kwestie od pewnego czasu nie dawały nam spokoju, zaczęliśmy więc je głębiej analizować. Doszliśmy do wniosku, że przyczyną tego stanu rzeczy jest brak dostatecznie sprawnego narzędzia służącego do weryfikacji biegłych sądowych i monitorowania jakości wykonywania powierzonych im obowiązków. Okazało się też, że w okresie ostatnich kilkunastu lat kolejne rządy podejmowały wiele prób uregulowania problematyki biegłych sądowych czego rezultatem miała być ustawa o biegłych, wszystkie jednak kończyły się niepowodzeniem. Powyższe przyczyny zainspirowały nas do powołania pozarządowego, przedsięwzięcia polegającego na społecznej kontroli wymiaru sprawiedliwości w obszarze działania biegłych sądowych. W ten sposób powstał program Forensic Watch, na który składają się obecnie trzy projekty o zasięgu ogólnopolskim.

Kontrolowanie kompetencji biegłych

Jest to pierwszy z projektów w ramach programu Forensic Watch. Podjęliśmy się w nim opracowania założeń do nowoczesnego i obiektywnego narzędzia służącego do oceny kompetencji biegłych sądowych i monitorowania jakości ich działań. Jest to szczególnie ważne zwłaszcza w kontekście znowelizowanej procedury karnej, która weszła w życie 1 lipca 2015 r. Umożliwia ona stronom procesowym szersze korzystanie z biegłych i prezentowanie uzyskanych od nich opinii przed sądem. Projektowane przez nas narzędzie będzie więc zapewniało stronom procesowym możliwość zweryfikowania kompetencji osób deklarujących chęć podjęcia się roli biegłych na ich zlecenie. Jako, że projekt ten ma charakter badawczo-rozwojowy, do jego realizacji zaprosiliśmy partnera – Centrum Nauk Sądowych Uniwersytetu Warszawskiego.

Budowanie obywatelskiej świadomości

Celem tego projektu jest zapewnienie społeczeństwu przystępnej informacji na temat roli biegłych sądowych w ramach wymiaru sprawiedliwości oraz realnych możliwości i ograniczeń współczesnych nauk sądowych. Projekt ten rozpoczęliśmy od zaprojektowania interaktywnego portalu internetowego www.forensicwatch.pl. Prowadzimy go wspólnie z Centrum Nauk Sądowych Uniwersytetu Warszawskiego i stowarzyszeniem „Paragraf 22”. W ramach projektu uruchomiliśmy także w praktyce działania monitorujące udział biegłych sądowych w rozprawach przed sądem. W tym celu nawiązaliśmy współpracę z fundacją Court Watch Polska, która ma duże doświadczenie w prowadzeniu obywatelskiego monitoringu sądów. Analiza obserwacji poczynionych przez wolontariuszy Court Watch Polska pozwoli nam na sformułowanie wniosków dotyczących wypełniania przez biegłych ich obowiązków w warunkach nowej procedury karnej.

Wsparcie niesłusznie skazanych     

Najnowszy projekt z cyklu Forensic Watch dotyczy pomyłek wymiaru sprawiedliwości spowodowanych przez niewłaściwe stosowanie metod i narzędzi z zakresu nauk sądowych. Jako, że w Polsce nie ma takich systemowych rozwiązań, które umożliwiałyby powrót do zakończonych spraw w związku z odkrytymi błędami w opiniach biegłych, projekt rozpoczęliśmy od nawiązania kontaktu z kolegami z Norweskiej Komisji ds. Rewizji Spraw Kryminalnych. Wizyta studyjna w Norwegii dała nam okazję do zapoznania się z wieloma praktycznymi kwestiami dotyczącymi funkcjonowania Komisji i jej roli w rozwiązywaniu pomyłek sądowych. W kolejnym etapie projektu dokonamy analizy postepowań sądowych, które w okresie ostatnich 25 lat zakończyły się wydaniem niesłusznego wyroku, do którego mogli przyczynić się biegli nierzetelnie wykonujący zlecone im badania, dokonujący niewłaściwych interpretacji, bądź ignorujący współczesne osiągnięcia naukowe. Liczymy, że taka analiza umożliwi nam sformułowanie rekomendacji, których wdrożenie zmniejszy skutki pomyłek sądowych i wpłynie na poprawę zaufania społecznego do wymiaru sprawiedliwości. 

 autorzy: Anna Winczakiewicz i Jędrzej Kupczyński