Forensic Watch

Program przygotowany i realizowany przez Fundację EFIC

       Forensic Watch to przedsięwzięcie mające na celu ograniczenie nadużyć i niekompetencji biegłych sądowych. Realizujemy je poprzez prowadzenie działań strażniczych w obszarze działania biegłych sądowych, budowanie świadomości społecznej na temat faktycznych możliwości i ograniczeń współczesnych nauk sądowych oraz analizowanie pomyłek wymiaru sprawiedliwości, których przyczyną mogły być błędy wynikające z niewłaściwego korzystania ze zdobyczy współczesnej nauki. W ten sposób chcemy stworzyć podwaliny pod sprawnie działający system społecznej kontroli w obszarze funkcjonowania biegłych sądowych. Do wzięcia udziału w tym przedsięwzięciu zachęcamy każdego, komu nie jest obojętna rzetelność wymiaru sprawiedliwości. Program Forensic Watch jest obecnie realizowany w formie trzech projektów.

FORENSIC WATCH - Kontrolowanie kompetencji biegłych

        Projekt ten dotyczy obywatelskiej kontroli w obszarze działania biegłych sądowych w kontekście nowej procedury karnej, zwiększającej możliwości dowodowe stron procesowych. Jego celem jest opracowanie założeń nowoczesnego narzędzia służącego do obiektywnej oceny kompetencji biegłych i monitorowania jakości ich usług.

     Obecnie istniejące w ramach wymiaru sprawiedliwości rozwiązania nie gwarantują jego przedstawicielom możliwości dokonania właściwego doboru biegłych sądowych. Nie istnieją też mechanizmy pozwalające im na skuteczne monitorowanie poziomu jakości wykonywania zleconych biegłym zadań. W celu zaradzenia temu problemowi już kilka lat temu opracowano Projekt ustawy o biegłych. Pomimo szeregu prób nie udało się jednak wprowadzić jej w życie. W rezultacie zaniechań legislacyjnych doprowadzono do sytuacji, w której powszechnym problemem wymiaru sprawiedliwości jest trudność w uzyskaniu opinii na odpowiednim poziomie. Nie istnieje także żaden systemowy mechanizm weryfikacji i eliminowania z rynku biegłych nieuczciwych bądź nierzetelnych, którzy bez należytego przygotowania czy zaplecza podejmują się opiniowania.

            Znowelizowany kodeks postepowania karnego, gwarantujący każdej ze stron procesowych nieskrępowane prawo do zasięgnięcia opinii osoby, która według strony posiada wiadomości specjalne, może tylko uwypuklić ten negatywny stan rzeczy.

         W sytuacji wprowadzania tak istotnych zmian w procedurze karnej oraz braku systemowych mechanizmów kontroli działań biegłych sądowych, bardzo ważne jest wypracowanie i wdrożenie skutecznych działań strażniczych w tym obszarze funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Dlatego, rezultatem niniejszego projektu będzie opracowanie założeń do nowoczesnego, powszechnie dostępnego, uniwersalnego i transparentnego narzędzia do obiektywnej oceny kompetencji biegłych sądowych oraz monitorowania jakości ich działań, uwzględniającego istotne zmiany w rzeczywistości procesowej wynikające z nowelizacji kodeksu postępowania karnego. Mamy nadzieję, że narzędzie to, po jego wdrożeniu, będzie wykorzystywane do sprawowania obywatelskiej kontroli w obszarze działania biegłych sądowych, ale będzie ono także służyć stronom procesowym do dokonywania właściwego wyboru osób deklarujących posiadanie wiadomości specjalnych, a także prezesom sądów okręgowych odpowiedzialnym za prowadzenie list biegłych sądowych.

FORENSIC WATCH – Budowanie świadomości obywatelskiej

       Celem tego, podzielonego na dwa komponenty projektu jest uświadamianie społeczeństwa co do możliwości                               i ograniczeń współczesnych nauk sądowych, a także wdrożenie mechanizmów obywatelskiej kontroli biegłych sądowych występujących w trakcie rozpraw przed sądem.

               W konsekwencji wejścia w życie procedury karnej zrównującej pozycje stron procesowych, całe postępowanie dowodowe będzie obecnie prowadzone przez strony. Zmieni się więc rola prokuratora, jak i rola obrońcy, od którego będzie się oczekiwać czynnego i skutecznego poszukiwania i przedstawiania dowodów przemawiających na korzyść jego klienta. W związku z tym, że rynek usług z zakresu nauk sądowych jest w Polsce zdominowany przez biegłych z list sądów, a także laboratoria i instytuty powiązane funkcjonalnie i budżetowo ze służbami publicznymi z założenia wspierającymi prokuraturę, obronie pozostaje korzystanie z biegłych prywatnych. Budzi to jednak bardzo dużo wątpliwości, zarówno jeśli chodzi o bezstronność takich biegłych, jak i poziom jakości dostarczanych przez nich usług.

                  W takiej sytuacji bardzo ważny jest wysoki poziom świadomości społecznej, dotyczącej zarówno samych zmian w procedurze karnej, jak również faktycznych możliwości i ograniczeń wynikających ze współczesnych nauk sądowych. Działania informacyjne dotyczące wprowadzania do procedury karnej elementów procesu kontradyktoryjnego, zmieniającej się roli sądu oraz przedstawicieli prawnych oskarżonych i pokrzywdzonych, a także na temat możliwości płynących z dowodów naukowych będą prowadzone poprzez stworzoną na potrzeby projektu niniejszy serwis internetowy www.forensicwatch.pl. Duży nacisk będzie położony na omawianie kwestii związanych usługami oferowanymi przez biegłych sądowych, bowiem w obecnej sytuacji prawnej i w warunkach wolnorynkowych będą one zyskiwać na znaczeniu.

             Zupełnie nową wartość wniesie natomiast komponent dotyczący obywatelskiego monitoringu. Obserwacje biegłych będą prowadzone w trakcie rozpraw przed sądem przez wolontariuszy uczestniczących w nich jako publiczność i analizowane pod kątem prostych założeń zrozumiałych dla człowieka o przeciętnej, nieeksperckiej wiedzy. Wolontariusze będą badać jak często, w jaki sposób i z jakim skutkiem strony procesowe korzystają podczas rozpraw sądowych z opinii przygotowanych przez biegłych sądowych. Pozwoli to odpowiedzieć na pytania czy obie strony procesu faktycznie wykorzystują swoje uprawnienia co do możliwości korzystania z dowodów naukowych oraz czy te dowody wykorzystywane są adekwatnie do faktycznych uwarunkowań i potrzeb konkretnego postępowania. Obserwatorzy będą także oceniać jakość działań biegłych sądowych, na podstawie sposobu prezentacji przez biegłych ich opinii, a także reakcji stron procesowych oraz sądu na tę opinię. W ramach tej części projektu powstanie raport opisujący kształtującą się w Polsce praktykę korzystania z dowodów naukowych w warunkach procesu kontradyktoryjnego.

FORENSIC WATCH – Wspieranie niesłusznie skazanych

              Najnowszy projekt uruchomiony w ramach programu Forensic Watch dotyczy pomyłek wymiaru sprawiedliwości spowodowanych błędami na etapie pozyskiwania materiału dowodowego, wykonywania badań, czy też interpretacji uzyskanych wyników. Jednym z założeń projektu jest opracowanie listy procesów sądowych, które w okresie ostatnich 25 lat zakończyły się wydaniem niesłusznego wyroku z powodu niekompetentnych biegłych. W ramach projektu zostanie także opracowany raport opisujący możliwe do zastosowania rozwiązania systemowe dotyczące pomyłek sądowych o tym podłożu.

         W ostatnim czasie opinię publiczną zbulwersowała historia mężczyzny niesłusznie skazanego na karę dożywotniego więzienia, do czego w dużym stopniu przyczyniły się wyniki źle wykonanych przed laty badań DNA. Po głębszej analizie dostępnych źródeł okazało się, że nie jest to jedyna tego typu sprawa. Uznaliśmy więc, że powinniśmy się bliżej przyjrzeć pomyłkom sądowym wynikającym z błędnie sporządzonych opinii.

        Według danych z raportu "Przyczyny niesłusznych skazań w Polsce", przygotowanego przez Forum Obywatelskiego Rozwoju, rocznie dochodzi do około 300 błędnych wyroków sądowych. Należy założyć, że pewna część tych wyroków zapada pod wpływem opinii wykonanych przez niekompetentnych biegłych. Jeżeli jednak wobec osób niesłusznie skazanych podejmowane są następnie jakieś działania, to skupiają się one raczej na wadach prawnych związanych z wydawanymi orzeczeniami, nie zagłębiając się zbyt mocno w kwestie dotyczące błędnych czy nierzetelnych opinii.

               Rozwiązania organizacyjne pozwalające na szersze włączanie aspektów nauk sądowych w rozwiązywanie pomyłek sądowych z powodzeniem funkcjonują jednak zagranicą. Dobrym przykładem jest choćby Norweska Komisja ds. Rewizji Spraw Kryminalnych. Współpraca z partnerami zagranicznymi pozwoli nam na rozszerzenie realizowanych do tej pory działań o dodatkowe zagadnienia związane z ograniczaniem pomyłek sadowych, do których dochodzi w związku z nieprawidłowymi opiniami wydawanymi przez biegłych sądowych, a przez to do wzrostu zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości. 

Zapraszamy już wkrótce do obejrzenia pierwszego numeru.